Kontynuując temat z poprzedniego wpisu, chciałbym zwrócić Państwa uwagę na jeszcze jeden aspekt związany ze zmianami Kodeksu pracy, a mianowicie na kontrolę trzeźwości pracowników. Przepisy dotyczące kontroli trzeźwości, weszły w życie 14 dni po ich ogłoszeniu i złożeniu podpisu pod ustawą przez Prezydenta RP zgodnie z zapisem art. 21 niniejszej nowelizacji, co nastąpiło 27 stycznia 2023 r. Jeżeli pracodawca będzie chciał przeprowadzać kontrole trzeźwości, wskazane jest, aby dokonał przeglądu dokumentacji ochrony danych osobowych w powyższym kontekście i zastanowił się czy przypadkiem nie musi jej zaktualizować do nowych wymogów. W sytuacji przed wprowadzeniem zmian w Kodeksie pracy nie było przepisów, które określały procedurę badania trzeźwości, na żądanie pracodawcy lub samego pracownika. W konsekwencji brakowało wyraźnej podstawy prawnej niedopuszczenia przez pracodawcę do wykonywania pracy przez pracownika, wobec którego zachodziło uzasadnione podejrzenie, że znajduje się w stanie po użyciu środków działających podobnie do alkoholu lub jeśli zażywał je w czasie pracy. W stanie prawnym poprzedzającym wprowadzenie zmian, pracodawca mógł przetwarzać informację o obecności w organizmie pracownika alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu, jedynie za zgodą wyrażoną z inicjatywy tego pracownika.
Z kolei okoliczności i zasady, na jakich można było przeprowadzić badanie trzeźwości pracownika, określał art. 17 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119 i 2469 oraz z 2022 r. poz. 24 i 218).
Zgodnie z ww. przepisem stan trzeźwości pracowników można było sprawdzać tylko w sytuacji, gdy łącznie były spełnione dwa warunki:
- badanie odbywało się na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej lub pracownika, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że spożywał alkohol w czasie pracy lub stawił się do niej w stanie po użyciu alkoholu,
- badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadzał uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (policja), zaś zabiegu pobrania krwi dokonywała osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe.
W polskim systemie prawnym brakowało natomiast analogicznej regulacji określającej procedurę badania pracowników na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu.
A zatem wprowadzone zmiany uporządkowały tę kwestię wprowadzając więcej pewności co do postepowania w tym obszarze.
Warto zwrócić uwagę na opinię prawną rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, uzasadniającą potrzebę wprowadzonych zmian: „Brak możliwości weryfikacji stanu pracownika stanowi istotny problem dla pracodawców, ponieważ wykonywanie pracy przez pracowników w stanie po użyciu alkoholu lub zbliżonych środków może spowodować określone szkody w majątku pracodawcy lub innych osób, a nawet stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia samego pracownika oraz innych osób. Z tego względu zasadne jest wprowadzenie do systemu prawa regulacji uprawniającej pracodawcę do samodzielnego przeprowadzania kontroli pracowników lub innych osób wykonujących pracę dla pracodawcy na obecność w ich organizmach alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu. Realizacji tego celu ma służyć przedłożony projekt nowelizacji Kodeksu pracy.” Trudno się z tym uzasadnieniem nie zgodzić.
Uchwalona nowelizacja Kodeksu pracy przewiduje następujące zmiany oraz konsekwencje zw. z przetwarzaniem danych osobowych:
Art 221c:
§1 Jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników.
§2 Kontrola trzeźwości nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.
§3 Kontrola trzeźwości jest przeprowadzana przez pracodawcę w sposób ustalony zgodnie z § 10, uwzględniający wymagania wynikające z przepisów wydanych na podstawie art. 221g. – (Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz ministrem właściwym do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia:
1) warunki i metody przeprowadzania badań na obecność alkoholu w organizmie pracownika oraz badań na obecność w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu przez pracodawcę oraz przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego lub zlecanych przez ten organ,
2) sposób dokumentowania badań przeprowadzanych lub zlecanych przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego,
3) wykaz środków działających podobnie do alkoholu
– mając na uwadze metodykę przeprowadzania takich badań, konieczność zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, a także konieczność sprawnego przeprowadzania badań i zagwarantowania wiarygodności wyników badania krwi i moczu przy jednoczesnym poszanowaniu godności oraz innych dóbr osobistych pracownika i zasad ochrony danych osobowych.)
§10. Wprowadzenie kontroli trzeźwości, grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą trzeźwości i sposób przeprowadzania kontroli trzeźwości, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czas i częstotliwość jej przeprowadzania, ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy. Jest to ważny zapis. Istnieje potrzeba weryfikacji zapisów np. regulaminu pracy w kontekście zapewnienia, że zapisy dotyczące kontroli trzeźwości będą gwarantować odpowiednią ochronę danych osobowych kontrolowanych pracowników.
§11. O wprowadzeniu kontroli trzeźwości, o którym mowa w § 10, pracodawca informuje pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania. Z powyższego jasno wynika konieczność poinformowania o kontroli trzeźwości przez pracodawcę, którego dokonuje wobec pracowników nie później niż dwa tygodnie przed jej rozpoczęciem. Istotne, aby nie zapomnieć dołączyć klauzulę informacyjną dla pracowników podlegających kontroli trzeźwości.
Zgodnie z § 5 – Za równoznaczne ze stwierdzeniem braku obecności alkoholu w organizmie pracownika uznaje się przypadki, w których zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu (czyli do 0,1 mg w wydychanym powietrzu i do 0,2 promila we krwi).
Opinia prawna rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2335): „W odniesieniu do kontroli pracowników przez pracodawcę na obecność w ich organizmach alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu kwestiami budzącymi wątpliwości prawne, na które odpowiada projekt są: dopuszczalność samodzielnego przeprowadzenia przedmiotowego badania przez pracodawcę oraz przetwarzanie danych osobowych w tym zakresie„.
Pracodawca przetwarza informacje o dacie, godzinie i minucie badania oraz jego wyniku wskazującym na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości wyłącznie w przypadku, gdy jest to niezbędne do zapewnienia ochrony dóbr (m.in. ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób) i przechowuje te informacje w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający roku od dnia ich zebrania.
Wydaje się konieczna weryfikacja klauzuli informacyjnej dla pracowników w kontekście sprawdzenia czy jest zapis ogólny wskazujący na możliwość zastosowania tego typu przepisów prawa. Jeżeli nie, należy uzupełnić podstawę prawną i cel przetwarzania danych osobowych pracownika.
Przepisy określają także szczególne warianty, w których to okres przechowywania został zmieniony. Ma to miejsce w przypadku zastosowania odpowiedzialności porządkowej – w tym wypadku okres przechowywania wynika z przepisu art. 113 k.p., jak również w sytuacji, kiedy informacje mogą stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania – w tym wypadku okres przechowywania ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Po upływie odpowiednio ww. okresów informacje podlegają usunięciu.
§6. Badania trzeźwości, przeprowadza się z poszanowaniem godności i intymności pracownika.
Organ przeprowadzający badanie, o którym mowa w Art. 221d. § 3, przekazuje pracodawcy i pracownikowi niedopuszczonemu do pracy informację w formie pisemnej, obejmującą imię i nazwisko osoby badanej oraz jej numer PESEL, a w przypadku jego braku – serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, datę, godzinę oraz minutę przeprowadzonego badania, a także jego wynik. W przypadku przeprowadzenia kilku pomiarów organ przeprowadzający badanie przekazuje informację o czasie przeprowadzenia pomiarów i wyniku każdego z nich.
Art. 221e §1 Jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, pracodawca może wprowadzić kontrolę pracowników na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu.
Autor: Radosław Aniszczyk