Żyjemy bezsprzecznie w czasach, w których informacja stała się towarem. Jednym z rodzajów informacji jest z pewnością wizerunek, rozumiany jako podobizna osoby, utrwalona za pomocą obrazu, fotografii. Z racji, chociażby rozprzestrzenienia się narzędzi komunikacji elektronicznej, tzw. social mediów, wizerunek stał się jedną z najpopularniejszych form wykorzystywania informacji. Łatwość przesyłu obrazu, fotografii oraz szybkość rozprzestrzeniania się tego typu informacji za pomocą np. Instagrama, zrewolucjonizowało sposób patrzenia na otaczający nas świat. Tego typu możliwości, nieosiągalne dla minionych pokoleń, mimo wymiernych korzyści, jakie niosą za sobą, mogą powodować pewne obawy, nierzadko także zagrożenia. Chodzi mi tutaj o kwestię kluczową, a mianowicie ochronę danych osobowych jak i ochronę dóbr osobistych. Niemniej jednak nie należy zapominać także o zagadnieniu prawa autorskiego.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 4 pkt 1 ogólnego rozporządzenia o ochronie danych osobowych z 27 kwietnia 2016 r. (RODO), dane osobowe oznaczają wszelkie informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej i to bez względu na to, czy zidentyfikowanie takiej osoby będzie możliwe bezpośrednio czy pośrednio, w szczególności na podstawie jakiegoś identyfikatora takiego jak imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej.

W związku z powyższym należy stwierdzić, że wizerunek pozwala na zidentyfikowanie konkretnej osoby fizycznej, zatem bez wątpienia jest to dana osobowa.

Warto więc się zastanowić jakie konsekwencje może nieść za sobą niekontrolowane, a już tym bardziej niezgodne z prawem przetwarzanie tego typu danych osobowych. Należy oczywiście pamiętać, że przepisy RODO nie mają zastosowania do czynności przetwarzania o charakterze czysto osobistym lub domowym.

Wizerunek będąc daną osobową w określonych przypadkach może być traktowany jako dana biometryczna, czyli dana szczególnej kategorii, których katalog ujęty jest w art. 9 RODO. Mówi o tym definicja ujęta w art. 4 pkt 14 RODO: „dane biometryczne” oznaczają dane osobowe, które wynikają ze specjalnego przetwarzania technicznego, dotyczą cech fizycznych, fizjologicznych lub behawioralnych osoby fizycznej oraz umożliwiają lub potwierdzają jednoznaczną identyfikację tej osoby, takie jak wizerunek twarzy lub dane daktyloskopijne. Niemniej jednak zgodnie z treścią motywu 51 preambuły RODO, jeżeli wizerunek będziemy odnosili do fotografii to nie zawsze będzie on stanowił daną biometryczną. Muszą być spełnione pewne warunki, a mianowicie: „(…) fotografie są objęte definicją „danych biometrycznych” tylko w przypadkach, gdy są przetwarzane specjalnymi metodami technicznymi, umożliwiającymi jednoznaczną identyfikację osoby fizycznej lub potwierdzenie jej tożsamości.” Tak więc w tym przypadku istotną rzeczą będzie wykorzystywana do przetwarzania technologia.

O kwestii wykorzystywania wizerunku mówią przepisy kodeksu cywilnego oraz ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Artykuł 23 k.c. mówi: „Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.” Powyższy zapis wskazuje na jego bezsprzeczną korelację z prawem do prywatności. Rozpowszechnienie wizerunku w postaci nagrania bądź fotografii bez wymaganej zgody może prowadzić do naruszenia dóbr osobistych danej osoby, stosownie do cytowanego art. 23 k.c., jak również w odniesieniu do art. 24 k.c. Osobom, których dobra zostały naruszone w wyniku rozpowszechniania wizerunku w postaci nagrań, bądź fotografii, przysługują względem osoby naruszającej ich dobra, roszczenia określone w art. 24 i art. 448 k.c.

Istotne regulacje odnośnie wizerunku niosą za sobą przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (u.p.a.). Art. 81 u.p.a. mówi:

„1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.

2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:

1)osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;

2)osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.”

Analizując zapis tej regulacji należy stwierdzić, że rozpowszechnienie wizerunku osób przedstawionych na nagraniu, fotografii wymaga zgody tych osób (zgoda nie jest wymagana w sytuacjach określonych w art. 81 ust. 2 u.p.a.). Jeśli nagranie bądź fotografia zawierają dane osobowe, to udostępnienie tych danych dopuszczalne jest w przypadku określonym w art. 6 ust. 1 lit a) RODO. Przesłanką dopuszczającą udostępnienie nagrania, fotografii, będzie zgoda osoby, której dane mają zostać udostępnione). W przypadku rozpowszechniania nagrania, fotografii bez zgody podmiotu danych, będzie to stanowiło naruszenie art. 81 u.p.a. W takiej sytuacji podmiotowi danych przysługiwały będą roszczenia określone w art. 78 ust. 1 u.p.a.:

„Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny”. (Por. art. 83 u.p.a.).

Reasumując, administrator przetwarzając w jakiejkolwiek formie wizerunek musi zadbać o legalność tego procesu, a mianowicie musi wskazać legalną podstawę ku temu. Z powyższej analizy poszczególnych uregulowań prawnych wynika, że istotną przesłanką będzie stanowiła zgoda osoby, którą ten wizerunek przedstawia.

W przypadku ogólnego rozporządzenie o ochronie danych osobowych, oprócz zgody z art. 6 ust. 1 lit. a) RODO, podstawami prawnymi przetwarzania danych osobowych w postaci wizerunku są prawnie uzasadniony interes administratora art. 6 ust. 1 lit. f) RODO bądź w innych ściśle określonych przypadkach przepis prawa art. 6 ust. 1 lit. c) RODO, gdy nakazuje przetwarzanie wizerunku. Mając na uwadze zasadę rozliczalności, w przypadku przetwarzania opartego na zgodzie, administrator musi wykazać, że osoba, do której należy wizerunek, taką zgodę wyraziła. Natomiast udzielona zgoda musi spełniać konkretne kryteria. Mianowicie musi być dobrowolna, jednoznaczna oraz świadoma. Oczywiście w przypadku zgody, podmiot danych, osoba utrwalona na wizerunku, musi mieć możliwość wycofania swojej zgody w dowolnym momencie, przy czym wycofanie zgody nie wpływa na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej wycofaniem. Osoba, której dane dotyczą, jest o tym informowana, zanim wyrazi zgodę. Wycofanie zgody musi być równie łatwe jak jej wyrażenie. Naruszenie obowiązujących reguł przetwarzania danych osobowych jest surowo karane w RODO. Zgodnie z art. 83 RODO kary pieniężne mogą wynieść do 20 milionów euro lub do 4 procent całkowitego rocznego światowego obrotu z poprzedniego roku obrotowego, przy czym zastosowanie ma kwota wyższa.

Autor: Radosław Aniszczyk